Verwondt deze vrouw zichzelf om aandacht te vragen, of verwondt ze zichzelf omdat ze te weinig aandacht krijgt?  Deze vraag kwam deze week naar voren tijdens een Gentle Teaching training in een grote instelling in Slovenië.

We hadden het over het effect van beeldvorming op de relatie tussen begeleiders en de mensen die begeleid worden. Er zijn beelden die de nabijheid bevorderen, en er zijn beelden die juist afstand creëren. Bij Gentle Teaching willen we bewust de beelden die afstand creëren loslaten en vervangen door beelden die nabijheid bevorderen.

Tijdens de discussie werd het volgende voorbeeld aangedragen: We hebben een cliënt die om de haverklap zichzelf ernstig verwondt om aandacht te vragen. De verwondingen zijn zo erg dat ze naar het ziekenhuis moet voor behandeling waar ze nog meer aandacht krijgt. In het ziekenhuis weten ze ook al dat ze het alleen doet om aandacht te krijgen, en daar laten ze haar extra lang wachten voor ze behandeld wordt. Hierdoor kunnen we regelmatig niet op tijd na onze vroege dienst naar huis, maar zitten we tot 6 of 7 uur in het ziekenhuis. Dit is geen beeld in ons hoofd; dit is gewoon hoe ze is.

Hier spelen twee hardnekkige beelden.  Het eerste is dat het gaat om een vrouw die er vooral op uit is veel aandacht te vragen en daarvoor het onderste uit de kast haalt. Het tweede beeld is dat begeleiders zich slachtoffer voelen van deze vrouw, omdat het haar schuld is dat ze regelmatig niet op tijd naar huis kunnen.

Het kantelen van deze beeldvorming kan alleen als we bereid zijn de beginvraag om te draaien: verwondt de vrouw zichzelf om aandacht te vragen, of doet ze het omdat ze onvoldoende aandacht krijgt.

Waarom verwonden mensen zichzelf; soms zelf zeer ernstig?  Je moet wel erg in de problemen zijn als je zover komt om jezelf te verwonden alleen om aandacht te krijgen. De werkelijkheid is dat het doorgaans om momenten gaat dat iemand zich emotioneel of psychisch diep ellendig voelt en geen andere uitweg weet dan de ellende fysiek te vertalen: fysieke pijn is te duiden en beter te begrijpen dat emotionele of psychische pijn.

Dit is ook wat je vaak hoort van mensen die zichzelf regelmatig ernstig beschadigen. Vaak geven ze aan dat de fysieke pijn beter te verdragen is dan de emotioneel-psychische pijn of verwarring. De fysieke pijn geeft rust.

Het heeft dus niets te maken met aandacht vragen, al is duidelijk dat na de zelfverwonding mensen vaak de aandacht krijgen die ze nodig hebben om zich emotioneel/psychisch gesteund te voelen. Als we in staat zijn de aandacht eerder te geven, kunnen we hopelijk dat iemand zich in emotioneel-psychische onrust verliest, kunnen we daarmee misschien voorkomen dat de persoon zichzelf verwondt.

Maar dat kunnen we alleen als we het beeld over de persoon kantelen: hij verwondt zich niet om aandacht te vragen, maar hij verwondt zich omdat hij zich ellendig voelt!

Dit is geen woordspelletje; het is pure ernst. Zolang we denken dat iemand het doet om aandacht te vragen, hebben we de neiging om juist geen aandacht te geven vanuit het inmiddels achterhaalde idee dat we daarmee het ‘negatieve’ gedrag gaan belonen. Zodra we gaan denken dat hij het doet omdat hij zich ellendig voelt, zullen we de stap naar voren kunnen maken en de nabijheid te zoeken om te kijken of we hem door onze warme aanwezigheid en ondersteuning kunnen helpen zich weer beter te voelen.

Dit is slechts een voorbeeld. We komen het vaak tegen dat er over en weer beelden zijn die de relatie ontwikkeling in de weg staan. Bij Gentle Teaching kijken we met name naar vier typen beelden:
– welk beeld heeft de ander over zichzelf
– welk beeld heeft de ander over mij
– welk beeld heb ik over mezelf (in relatie tot de ander)
– welk beeld heb ik over de ander

We beginnen met ons bewust te worden van deze beelden en ons af te vragen of het beelden zijn die de nabijheid en de relatie bevorderen, of juist het tegenovergestelde tot gevolg hebben. En in het laatste geval kijken we hoe we heel bewust kunnen proberen deze beelden te kantelen.

Werk aan de winkel dus.